İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi’nden Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Nurettin Türktekin, erken menopoz ve tüp bebek yöntemi hakkındaki sorularımızı Sağlığım İçin Herşey’de yanıtladı.
‘‘ERKEN MENOPOZ 25-30’LU YAŞLARDA DAHİ GÖRÜLMEYE BAŞLANDI’’
. Erken menopoz nedir?
‘‘Erken menopoz, belli bir yaşta beklenen menopozun daha erken yaşlarda ortaya çıkmasıdır. Menopoz genelde 50’li yaşlarda beklenir ve bu yaştan sonra kadının adet göremeyeceği, çocuk sahibi olamayacağı bilinir. Fakat artık teknolojinin getirdiği birtakım yaşamsal şartlar, çevresel kirlilikler ve birtakım genetik hastalıklar nedeniyle 25’li – 30’lu yaşlarda dahi menopoza giren, yumurtalık rezervi tamamen biten kadınlarla karşı karşıya kalmaktayız. Teşhis imkanları da genişledikçe oran giderek artmış gibi oldu. 15-20 yıl önce yüzde 5’lerde olan bu oran günümüzde yüzde 10’ları aşmış durumda. Tüp bebek merkezlerine başvuran 3-4 hastadan biri yumurtalık rezervinde azlıkla karşımıza çıkıyor. Psikolojileri de çok bozuk olarak başvurduklarından zaten zor olan gebelik şansları çok daha zorlaşıyor. Erken menopoz teşhisi kanıta dayalı bazı tahlillere dayandırılır. Erken menopozda diye başvuran hastalar dikkatli incelendiğinde çok kötü durumda olmadıkları ortaya çıktığı da olur. Bu yüzden erken menopoz-yumurtalık rezervi azlığı durumunda hala bir şeyler yapılabilir; önlem alınabilir. Bekar dahi olsa yumurtalarını dondurup ileride kullanmak üzere saklayabileceğimiz çok güzel imkanlara sahibiz.’’
EN ÖNEMLİ RİSK FAKTÖRÜ GENETİK YATKINLIK
. Erken menopoz riskine yol açan durumlar nelerdir?
‘‘Genetik yatkınlık risk olarak en başta gelir. Rezerv düşüklüğü ile gelen hastaya annesinin ya da teyzesinin de bu durumu yaşayıp yaşamadığı sorulur. Sonra hastanın kendi kromozom yapısına bakılır. Çünkü turner sendromu gibi 45 kromozomlu kadınlar erken menopoza girerler. Bunlar daha kısa boylu, alın saç çizgisi daha düşük, kalplerinde bazen üfürüm ve delik olabilen insanlardır. Bu durumdaki kadınlara çok hızlı bir şekilde yumurta toplama ya da gebe kalmaları tavsiye edilir. Çünkü tamamen imkansız hastalar değillerdir. Bir diğer risk sigara kullanımıdır; sigaranın 5-7 yıl menopozu öne çektiği ispatlanmıştır. Bu hastalara hemen sigarayı bırakmaları tavsiye edilir. Beslenme alışkanlıkları bir başka risk grubudur. Örneğin karbonhidrattan zengin gıdalar ve ağır metal içeren gıdalar (deniz ürünlerinin bir kısmı ağır civa içerir), yumurtalarda birikim yaparak yumurtalık rezervini hızla kötüye götürebilir. Hasta ile ilk görüşmede genetik hastalık, beslenme alışkanlığı, kilo durumu, sigara içimi faktörleri sorgulanır ve önlem almaya çalışabildiklerimize önlem alırız.’’
. Erken menopoz tanısı için ne tür testler uygulanır?
‘‘İlk etapta kan testleri gibi basit testlerle başlanır. Ultrason gibi çok basit bir muayene ile yüzde 5 yanılma payıyla tanı koyulur. Ama kadının yüzüne direkt ‘yumurtalık rezerviniz bitti, menopoza girdiniz, çocuğunuz olmayacak’ asla denilmez. Böyle bir durumdan şüphe edildiğinde daha detaylı tetkik ve incelemelere geçilir ve hastaya belki birkaç ay muayene ya da kan tahlili istenebilir. Emin olmadan teşhis koymak çok yanlıştır. Çünkü o ay, bir önceki aydan kalmış bir kist olmuş olabilir. Ama bir ay sonra ultrasonda bakıldığında daha iyi, daha olumlu bir tablo çıkabilir.’’
‘‘DOĞAL TEDAVİLERLE DAHA KALİTELİ YUMURTA ELDE EDİLİYOR’’
. Düşük yumurta rezervi olan kadınlar anne olabilir mi? Ne tür yöntemler uygulanır?
‘‘Düşük yumurta rezervinin tedavisinde öncelik acil durumlardadır. Örneğin meme kanseri tanısı konmuş, acilen ameliyat olacak, ardından kemoterapi alacak bir kadının durumu, ister bekar ister evli olsun, anında değerlendirilir. 10 yıl önce, kadınlar adet görür, adetten sonra yumurtaları gelişir ve bunlar toplanarak tüp bebek yapılır ya da dondurulurdu. Artık dalga teorisi var. Kadın aslında sürekli yumurta üreten bir yumurtalığa sahiptir. Örneğin arka arkaya bir ayda 2-3 defa yumurta toplanabiliyor. Kadın 10 gün kemoterapi alacaksa, bu 10 gün zarfında artık yumurtası toplanabiliyor. Çok daha farklı tedaviler de uygulanıyor. 2005’ten beri son yaklaşımlar doğal tedavilerdir. Normal bir tüp bebekte, günlük iğne yapılarak, yüksek doz iğne verilip yumurtalık zorlanarak yumurta üretmeye çalışılır. Fakat rezervi az olan hastalarda bu yöntem olan yumurtanın da kalitesini kalitesize çevirebiliyor. Bunlarda hap tedavileriyle, daha ılımlı daha yumuşak dozlarla daha kaliteli yumurta elde edebiliyoruz. Yine eski bilgilere göre, 30 yaşında normal rezervli bir kadınla, 30 yaşında düşük rezervli bir kadın kıyaslandığında gebelik şansı neredeyse yarı yarıya düşük denilirdi. Fakat doğal tedavi yapıldığında 30 yaşındaki bir kadın rezervi düşükse aynı yaştaki diğer kadına neredeyse yakın oranlarda kaliteli yumurta elde edilebiliyor.’’
YUMURTA TOPLAMA İŞLEMİ ANESTEZİ VERİLEREK YAPILIYOR
. Yumurtalar nasıl toplanır? Anestezi gerekir mi?
‘‘Yumurta toplama işleminin 9-10 gün kadar bir hazırlık dönemi vardır. Ondan sonra çatlatma iğnesi dediğimiz yumurtayı olgunlaştıran iğne yapıldıktan 34, 35, 36 saat sonra hastanın durumuna ve bazı hormon tedavilerine göre karar verilerek yumurta toplama işlemi yapılır. Bu işlem 10-15 dakika arasında tamamlanmış olur. Hasta bir saat sonra kalkıp evine yürüyerek gidebilir. Hastanın konforu açısından yumurta toplama işlemi anestezi verilerek yapılır. Tahammül edilmeyecek ağrıları olan bir işlem değildir. Çok yumurtası olan kadınlarda işlem uzun süreceği için kesinlikle anestezi önerilir. Ama 1-3 yumurtası olan hastalarda, hasta dayanıklı olduğunu söyleyip anestezi istemezse anestezi verilmez. Anestezinin, yumurta üzerinde veya doğurganlık üzerinde herhangi bir negatif etkisi yoktur.’’
YUMURTA NASIL DONDURULUYOR?
. Yumurta nasıl dondurulur? Dondurulan yumurtaların karışma ya da bozulma riski var mıdır?
‘‘Dondurma işlemi nitrifikasyon dediğimiz kristalleştirme işlemi ile yapılır. Normalde bir yumurta ısısı 36-37 civarındadır; saniyeler içerisinde eksi 196 dereceye kadar soğutulur. Neredeyse Mars’taki ısı gibi çok hızlı bir şekilde 200 derecenin üstünde ısı kaybına uğratılır. Kristalleşmeyi önlemek için birtakım özel kimyasallar kullanılır. 7-8 yıl önce sağlıklı gebelik elde etmek için yaklaşık 40’a yakın yumurtayı dondurmak gerekiyordu. Ancak 40’tan bir tanesinden gebe kalınabiliyordu. Çünkü çözüldüğünde yumurta bozuluyordu. Ama şu an teknoloji sayesinde bu rakam 5-6’lara kadar düştü. Yumurta dondurma işlemi özellikle kanser tedavisi gören kadınlara, bekar kadınlara ya da ikinci çocuğu henüz düşünmeyen evli kadınlara önerilir. Son 1-2 yıldır devlet çok iyi yatırımlar yaptı. Eğitim ve araştırma hastanelerinde bununla ilgili raporlama işlemi yapılıyor. Bundan da yararlanarak hastalar yumurtalarını dondurtabiliyor.’’
‘‘ARTIK DİREKT TÜP BEBEK TEDAVİSİNE BAŞLANMIYOR’’
. Günümüzde tüp bebek tedavisindeki başarı oranları nedir? Başarıyı arttıran ne gibi yöntemler vardır?
‘‘Tüp bebek tedavisindeki başarı, öncelikle kucağa alınıp eve götürülen bir bebek olarak kabul edilir. Detaya inildiğinde yumurta kalitesini arttıran yöntemler, spermde daha iyisini seçebileceğimiz yöntemler, bebeği tutacak olan rahimin iç tabakasıyla ilgili yapılan yenilikler, birtakım ilaç değişiklikleri başarı şansını arttırmaktadır. İlk zamanlar çok yüksek dozda ilaçlar verip çok sayıda yumurta elde etmeye çalışırken; şimdi daha doğala yakın, daha iğneden uzak, haplara dönük yöntemler uygulanmaktadır. Besin düzenlemeleri, vitamin takviyeleri, sigarayı bırakma, kilo kontrolü ile hastayı dört koldan kontrol etmek gerekiyor. Artık direkt tüp bebek tedavisine başlanmıyor. Hastanın durumunu bozan, düzeltebileceğimiz faktörlere eğilerek hasta tedaviye baştan kontrol edilerek alınırsa bu hastalardan daha kaliteli yumurta ve embriyo oluşumu ve gebelik oluşumu sağlanmış oluyor.’’
ERKEN MENOPOZA GİRDİĞİNİZİ NASIL ANLARSINIZ?
. Bir kadın erken menopoza girmek üzere olduğunu anlayabilir mi? Hangi belirtiler olduğunda bir hekime başvurmalıdır?
‘‘Teyzesinde, annesinde erken menopoz hikayesi olan bir kadın derhal doktora gidip kan tahlili yaptırabilir ve ultrasona girebilir. İkincisi, adet sürelerinde kısalma oluyorsa; 28 günde bir adet görürken 25-23 güne düşüyorsa, miktar azalıyorsa, 5 gün adet görürken 3 güne düşüyorsa, günde 4-5 pet kirlenirken 1-2 pete düştü ise bu gibi belirtiler bizim için sinyaldir. Erken menopoz adayı kişiler 1-2 ay içerisinde menopoza girmezler. Bu süreç 5-7 yıl arasındadır. Dolayısıyla çok da panik olmadan doğru merkezler ve doktorlarla temas ettiklerinde ya yumurta dondurarak ya gebe kalıp embriyo saklatarak en azından zaman kazanılabilir. Kendilerini tamamen tükenmiş hissedip o kötü psikolojiye girmemelidirler.’’
