Üreme Sağlığında Laparoskopik Cerrahi

Kadınlarda ve erkeklerde özelliklede kadınlarda üreme sağlığına engel teşkil eden problemler nelerdir?

Çiftlerde gebelik oluşmamasının çok fazla nedeni var. Bunların yaklaşık yarısı kadınlara aitken yarısı da erkeklere ait sebeplerden kaynaklanıyor. Kadınlara ait sebeplerden özellikle yumurtlama bozukluğu; yani döllenebilecek bir yumurtanın oluşmaması durumu ilk sıradaki sebeplerden biridir. Kısacası yumurta kaynaklı sebepler. Diğer sebepler tüplerin kapalı olması, tüplerin işlev görmemesi olabilir. Rahime ait bazı sebepler vardır. Bunlar rahim iç duvarını döşeyen endometrium tabakasındaki birtakım bozukluklar olabilir. Bazen de araştırılmasına rağmen yüzde 20 nedenle de bir sebep bulunamayabilir. Buna da açıklanamayan kısırlık, infertil denilir. Erkeklerde de sperme ait sayı, hareket ve yapı bozuklukları da gebeliğin oluşmasını engelleyen durumlardır.

LAPAROSKOPİK CERRAHİ NEDİR?

Laparoskopik cerrahi nedir? Üreme sağlığında laparoskopik cerrahinin nasıl bir yeri var?

Laparoskopik cerrahi bundan yaklaşık 40 sene önce daha henüz emekleme aşamasındaydı. Laparoskopi prensip olarak küçük deliklerden ince kameralar vasıtasıyla rahim gibi ya da iç organlar gibi dokuların organların görüntülerinin öncelikle ortaya konması başladı. Öncelikle tanısal laparoskopi başladı. 1970’lerde bu işlem, organlara ait patolojiler küçük deliklerden çokta gelişmemiş bazı kameralar vasıtasıyla iç organların görüntülenmesi prensibine dayanıyordu. Gözle bakılıyordu yani gelişmiş kamera sistemleri yoktu. Daha sonra 80’lerin sonlarına doğru 90’ların başında Türkiye’de de laparoskopi kullanılmaya başladı. Öncelikle yine tanısal maksatlı laparoskopi kullanıldı. Genital sistemin, iç organlarının görüntülenmesi amacıyla kullanıldı. Kısacası ilk başta rahme ait bazı şekil bozukluklarının tanınması, dış gebeliklerin tanınması, bazı tüple ilgili yumurta ile ilgili problemlerin tanınmasına dayanıyordu. Daha sonra teknoloji gelişti kullanılabilen aletler daha ergonomik hale geldi ve tanısal laparoskopiden sonra girişimsel işlemler yapılmaya başlandı. Laparoskopi şu anda tanı işlemlerinin yanı sıra daha çok kozmetiğin ön planda olduğu ya da ağrının daha az olmasını istenilen durumlarda, çok küçük deliklerden girilerek çok ince aletlerle rahimi, yumurtalıkları ya da tüpleri tutan herhangi bir hastalık varsa tedavi amacıyla da kullanılır.

Birçok avantajı var. Öncelikle iz çok daha az olur. İşlemler yaklaşık 0.5 cm gibi küçük deliklerden yapılır. Bu durumda iz kalma olasılığı çok azdır. Bu ağrıyı da çok azaltan bir durumdur. Hastalar genellikle günübirlik ya da ertesi gün taburcu olacak şekilde ameliyat ediliyorlar. Herhangi bir problem olmadıysa ve örneğin operasyon sabah yapıldıysa yaklaşık 7-8 saat sonra evine rahatlıkla taburcu edilir. Çok küçük delikler olduğu için ağrısı daha az olacaktır. Kısa zaman sonra işine de dönebilir. Yüzme gibi aktivitelere hemen geri dönebilir. Büyük kesilere göre enfekte olma olasılığı çok düşüktür.

Cerraha da birçok avantaj sağlar. Daha geniş bir alanı görme şansı yaratır. Örneğin hasta kiloluysa bu bir cerrah için çok yorucu bir süreç olur. Bir ameliyatın birkaç saat sürdüğünü düşünürseniz ve yaklaşık 110-120 kiloluk bir hastada eğer o yağ dokularını ameliyat sahasından uzaklaştıramazsanız ameliyat edeceğiniz yeri çok net bir şekilde göremezsiniz. Çünkü bu operasyonlar çok incelikli ameliyatlardır. Laparoskopide bu asiste etme işini bu dokulardan uzaklaştırma işlemini karbondioksit gazı sağlar. Yani batının içi karbondioksit ile şişirilir. Şişirilince bütün dokular sizin ameliyat edeceğiniz yerden uzaklaşır ve çok panoramik ve genel bir görüş sağlanır. Kullanılan mikroskop niteliğindeki kameralar yaklaşık 100 kat büyümeye kadar görüntüyü daha kaliteli hale getirir. HD kameralar ile dokuyu çok daha iyi görürsünüz ve çok iyi gördüğünüz yeri çok netlikle ameliyat edersiniz. Var olabilecek kanama durumu da aynı netlikte görülür.

LAPAROSKOPİ VE TÜP BEBEK

Laparoskopik cerrahinin kullanım alanlarının başında da zaten tüp bebek tedavisi geliyor. Laparoskopik cerrahi günümüzde tüp bebeğin başarısını nasıl etkiliyor?

Laparoskopi yokken tüplerle ve yumurtalıklarla ilgili ya da genital sistemin içini döşeyen periton dediğimiz oluşumla ilgili dolaylı bilgiye sahibiydik. Örneğin ilaçlı rahim filmi çekilirdi. İyotlu rahim filmleri aynı röntgen filmleri gibi değerlendirilirdi ve tüpler hakkında bir kanıda bulunurdu. Ama laparoskopiden sonra özellikle endometriozis dediğimiz hastalıkta tüplerin geçişlerinin olduğu ama fonksiyonlarının olmadığı durumlar, laparoskopi ile tüpleri periton üzerindeki endometriozis gibi hastalıklar çok netlikle değerlendirmeye başlandı. Bunlar kısırlık sebebi olan hastalıklar. Eğer tüp çalışmıyorsa, sadece tüpte geçiş varsa yumurtayı alıp rahim içine doğru atabilen bir fonksiyonu olmadığı için bu tüp bozuk bir tüp olur. Bunu sadece laparaskopide görebiliriz. Endometriozis odakları ultrasonda ya da herhangi bir muayene ile anlaşılmaz. Laparoskopi ile endometriozis odakları varsa o odaklar aynı anda tedavi edilir. Endometriozis tedavisi ile bazı hastalar kendiliğinden gebe de kalabilir.

TIKALI TÜPLER VE LAPAROSKOPİ

Tüplerin tıkalı olması durumu laparoskopik cerrahi ile tedaviyi gerektiren bir durum mu?

Tüplerin tıkalı olması laparoskopi ile tedavi edilebilir; ama tüm tüp tıkanıklıkları laparoskopi ile tedavi edilebilir diyemeyiz. Tüplerin açılması hedefleniyorsa; yani tüplerin fonksiyon görmesi ve hastanın kendi kendine gebe kalması hedefleniyorsa, genellikle tüplerin uç kısımlarını etkileyen küçük yapışıklıklar varsa, eğer bunlar tedavi edilerek açılırsa gebelik şansını ortaya çıkarır. Ancak tüpler eğer dipten tıkalıysa şu anda maalesef laparoskopik yöntemle açılamaz. Daha çok tüplerin içi, tüp bebekte gebelik oluşmasını engelleyecek sıvılarla doluysa onlar ortadan kaldırılır ve tüp bebek sürecine kötü bir etkide bulunmasını engellemiş olunur.

MİYOM VE ÜREME SAĞLIĞI

Kadınlarda en yaygın görülen problemlerden biride miyomlar. Miyomlardan bahseder misiniz? Ne sıklıkta görülür? Hangi yakınmalara miyomlar yol açar? Miyomlar üreme sağlığını nasıl etkiler?

Miyomlar neredeyse kadın genital sisteminde en sık görülen iyi huylu tümörlerdir. Bazı tümörler kötü huylu olabilmektedir. Yani davranışı belli olmayan tümörler var. Miyomlar, iyi huylu tümörler grubuna girer, kötü huylu bir davranış göstermesi beklenmez. Ultrasonla bakıldığında hiçbir semptom vermese de kadınların yaklaşık yüzde 60-70’inde küçükte olsa miyoma rastlanır. Ancak miyomların bazı semptom veren tipleri de var. Mesela miyomlar rahim içi dokusunda yerleşmişse hastaya uzamış kanama ya da adet düzensizliği şeklinde şikayet verebiliyor. Yine rahim iç dokusunu kaplayan kısmı eğer bir miyom tehdit ediyorsa gebeliğin oraya yerleşmesini de engelleyebiliyor ya da tüplerin rahime girdiği noktalarda eğer miyom varsa o da tüplerin çalışmasını bozuyor.

Miyomların çıkartılmasını gerektiren durumlar nelerdir? Örneğin miyomun büyüklüğü ya da bulunduğu bölge ameliyat kararını etkileyen bir durum mudur? Her miyomun çıkartılması gerekli mi? Bazı miyomlar kendiliğinden küçülebilir mi ya da ilaç tedavisi ile yok olabilir mi?

Özellikle hiçbir semptom vermeyen, hastada kısırlık yapmayan, kanama yapmayan ya da kasık ağrısı yapmayan miyomları sadece takip edilir. Eğer bunların boyutları yaklaşık 12 haftalık gebelik boyutuna gelmediyse bu miyomları çıkartma tercih edilmez. Bazı miyomlar ise hastanın hem günlük hayatını kötü etkileyebilir ve gebe kalma olasılığını azaltabilir. Bunlar cerrahiye yani laparoskopik cerrahiye yönlendirilir ya da rahim içinde bir miyom yerleşmişse vajinal yoldan girilerek histeroskopik yöntemle miyom ortadan kaldırılır.

Laparoskopik cerrahinin günümüzde yaygın kullanım alanlarından biride rahim ile ilgili sorunlar. Rahimle ilgili hangi sorunlarda laparoskopik cerrahi yani kapalı ameliyatları uyguluyorsunuz?

Laparoskopik cerrahi bir devrim yarattı. Bundan yaklaşık 40 sene öncesine kadar böyle bir şey yoktu. Şimdi laparoskopik cerrahi ile sezaryen dışında kadın doğum kliniğinde bütün ameliyatlar yapılabilir. Rahim, yumurtalık kanserlerinde ya da rahim ağzı kanserlerinde ya da bu kanserlerin şüphesi varsa biyopsi alınması için kullanılabilir. Bu hem işlem süresini kısaltır hem de cerrahın dokuya daha rahat ulaşmasını sağlar. Çünkü kanserli bir doku çok önemlidir. Açık bir ameliyatta gözümüzle gördüğümüz kanser dokusunu laparoskopik yöntemle 10 kat büyüterek görürüz. Ameliyatla özellikle kanserli dokuyu ne kadar küçültülebilirsek, hastaya kemoterapiyi ne kadar daha temiz verebilirsek hastanın hayatta kalma şansı o kadar artar. Özellikle yumurtalık kanserlerinde ya da rahim kanserlerinde bütün hastalıklı doku ortadan kaldırılmaya çalışılır. Bu laparoskopide daha iyi bir şekilde sonuçlanır. Bütün kadınların herhangi bir şikâyeti olsun, olmasın jinekolojik sağlık kontrollerini aksatmaması gerekir. En basit olarak ultrason yapılabilir ve muayene sağlanabilir.