İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi’nden Üroloji Uzmanı Op. Dr. Osman Ceylan,erkek kısırlığı ve tedavisi hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.
. Erkeklerde kısırlığa yol açan azosperminin (hiç sperm bulunmaması) görülme oranı nedir? Tüm kısırlık olgularında azosperminin yeri nedir?
‘‘Erkek infertilitesi tüm infertilite içerisinde yüzde 40 oranına sahiptir. Bunların içerisinde azospermi ise yaklaşık yüzde 10-15 arasında bir orandadır. Kısırlık problemi olan yaklaşık her 5 erkekten birinde azospermi görülür.’’
AZOSPERMİ NEDİR?
. Azospermi nedir? Bunu erkek kendisi fark edebilir mi?
‘‘Azosperminde erkek, kendi kendine bazen bilebilir. Eğer hacmi çok az ise o zaman hissedebilir. Hacim olarak sperm miktarı bir buçuk milimetreden yukarıda ise genelde sperm volümü normaldir. Ama bunun içerisinde sperm hücreleri yani canlı hücreler var mı yok mu hasta bunu bilemeyebilir. Bunun için hastalardan iki defa mikroskop altında spermlerine baktırmaları istenir. Eğer burada 1-2 bazen 3-5 sperm bulunursa bu azospermi değildir. Mikroskobik olarak hiç hücre görülmemesine azospermi denir.’’
NEDEN KAYNAKLANIR?
. Azospermi neden kaynaklanır?
‘‘Azosperminin birinci sebebi, testis öncesi sebepler yani hipofiz ya da beyindeki hormonların merkezine ait bir problem olabilir. İkincisi, testisin kendisi üretimle ilgili bir sebep olabilir. Üçüncü sebep, testiste sperm üretimi yaklaşık yüzde 40 olarak gözükür ama dışarı atılma problemi vardır. Hormonlarla ilgili sebeplerin çok az bir kısmında hipotalamus dediğimiz beynin hormonların en yüksek merkezinde problemler olabilir. Mesela bir kallmann sendromu (ergenlik başlangıcının gecikmesi) vardır. Bunda, hastanın fiziksel olarak görüntüsünde de problemler vardır. Buradan hormonlar salgılanmaz. Ayrıca hipofiz bezinin hastalıkları olabilir. Mesela adenomlar olabilir ya da hipofiz bezi küçülmüş olabilir ya da hipofiz bezi tümörlerine bağlı cerrahi geçirdiyse FSH hormonları testisten sperm ya da hormon üretimini uyarırlar. Eğer bunlar olmazsa testis sperm yapmayacaktır. Hastanın sıvı gelmesine rağmen içinde canlı hücre olmayacaktır. Testisle ilgili sebeplere gelince; testis doğuştan küçük olabilir ya da inmemiş testis nedeniyle sonradan aşağı indirildiği için küçük olabilir. Travma ya da immünolojik bir hastalık geçirmiş olabilir. Testis kendisi sperm üretmez ya da doğuştan kök hücreleri yoktur; sperm üretmiyorlardır.’’
NE TÜR TEDAVİ SEÇENEKLERİ VAR?
. Azospermide altta yatan nedene göre tedaviye yaklaşım nasıldır? Ne tür tedavi seçenekleri vardır? Azospermi sorunu olan erkekler çocuk sahibi olabilirler mi?
‘‘Hipofiz bezi ya da onun üzerindeki merkezlerden kaynaklı sebeplerin tedavisi çok kolaydır. Eksik olan hormonlar verilerek testislerin sperm ve testosteron hormonu yapması başlatılabilir. Bazen çok fazla miktarda sperm elde edilir ve hastalarda spontane gebelikler oluşur. Testis içerisinde sperm üretimi çok azsa ya da küçük küçük odacıklar şeklinde varsa bunlar mikro TESE ameliyatları ile incelenir. Oradan alınan dokuları laboratuvar inceler. Uygun dokular alındığında çocuğu olmayanlarda çocuk yapma ihtimali çok artar. Ayrıca testis sonrası tıkanıklıklar olabilir. Bazı konjenital hastalıklarda ya da geçirilmiş idrar yolu enfeksiyonlarında, akıntılı hastalıklarda, daha önceden çok sık görülen tüberküloza bağlı tıkanıklıklar görülebilir. Böyle durumlarda da sperm elde etme ihtimali çok yüksektir ve sağlıklı bebekler elde edilir.’’
MİKROSKOBİK TESE YÖNTEMİ NASIL UYGULANIYOR?
. Erkek kısırlığında mikroskobik TESE yöntemi nedir? Nasıl uygulanır?
‘‘Mikroskobik TESE yönteminde 25 büyütme civarında ameliyat mikroskopları kullanılır. Genel anestezi ile yapılır; spinal anestezi de uygulanabilir. Testis açıldıktan sonra mikroskop altında oradaki dokuların özellikleri incelenir. Bazı dokular çok incedir; bazıları diğer dokulara göre daha dolgun daha şeffaftır. İçlerinde sperm vardır diyebileceğimiz hücreler çok büyüterekten tüpleri görürüz ve onları laboratuvara gönderdiğimiz anda başarılı oluruz. Ama direkt olarak makro TESE yapılırsa (testisi açıp mikroskop kullanmadan oradan doku parçaları alınırsa) küçük alanları kaçıracağınız için bulmama ihtimali çok yüksektir. Mikroskobik TESE yöntemi ile elde edilen spermler, tüp bebek yapılan hastalarda herhangi bir sorun olmadan kullanılır. Testisten çıkan dokular ya da sperm hücreleri, embriyoloji laboratuvarı kullanılarak başarılı bir şekilde embriyolar anne adaylarına transfer edilir.’’
KABAKULAK ERGENLİKTEN SONRA GEÇİRİLİRSE TEHLİKELİ
. Kabakulak enfeksiyonu ile kısırlık arasında nasıl bir ilişki vardır?
‘‘Kabakulak genelde küçük yaşlarda geçirilen bir hastalıktır. Eğer ergenlikten sonra kabakulak geçirilirse ve bu kabakulak testislerde şişmeye sebep olursa yüzde 30 civarında bir harabiyet yapar. İmmünolojik bir hastalık olduğu için genelde çift taraflı olur. Testisler küçülür ve sperm hücreleri yapamaz. Üreme çağına başlanan, androjen olarak aktif olunan dönemde geçirilirse çok tehlikeli bir hastalıktır.’’
. İnmemiş testisin erkeklerde kısırlık yapma riski nedir? İnmemiş testis problemi olan çocuğa sahip anne ve babalar ne yapmalıdır?
‘‘Çocukta inmemiş testis varsa bir yaşından iki buçuk yaşına kadar testislerin torbalara indirilmesinde büyük fayda vardır. İki buçuk yaşından sonra indirilmeye başlanırsa her yıl için yaklaşık yüzde 10-15 civarında testis dokusu kendini sınırlar.’’
VARİKOSEL NEDİR?
. Varikosel nasıl bir hastalıktır?
‘‘Varikosel, testis toplar damarlarının genişlemesidir. Spermlerin hareketini, şeklini ve sayısını azalttığı söylenir. Her varikosel kısırlığa sebep olmaz. Klinik olarak belirgin bir sperm sayısının hareketlerinde, sayısında azalma olan hastalara varikosel eklemi yapılabilir. Ve yüzde 30-60 oranında sperm sayısı yeterliyse kalite düzelir ve spontane gebelikler gelişebilir.’’
. Sigara erkeklerde kısırlığa yol açar mı?
‘‘Sigara, çok fazla tüketilen alkol, aşırı kilo (testosteron hormonu östrojene döneceği için dengeleri bozabilir), diyabet ve talasemi hastalığı kısırlığa yol açabilir. Bunların tedavisi zamanında yaptırılarak önlem alınabilir.’’
. Normal yoldan çocuk sahibi olamayan ya da tüp bebekte ilk denemeleri başarısızlıkla sonuçlanan çiftler, özellikle erkeklerden kaynaklanan kısırlık problemi varsa ne yapmalıdır?
‘‘IVF (tüp bebek) merkezlerindeki üroloji uzmanları erkekleri mutlaka görmelidir. Çünkü varikosel, idrar yolunda bir enfeksiyon ya da geçirilmiş kronik bir prostatit de olabilir. Bunlar spermin kalitesini bozacaklarından basit antibiyotik tedavisi ya da basit tedavilerle düzeltilebilir. Varikosel düzeltilirken sperm kalitesi de arttırılır. Sonuçta o spermler tüp bebek tedavisinde kullanılabilir ve başarılı sonuçlar alınabilir.’’
